Texnik tizimlarda axborot texnalogiyalari

Ishning maqsadi: Turli xil funksiyalar grafiklarini C++ dasturlash tilidan foydalanib hosil qilishni o`rganish.

Borland C++ dasturchiga turli xildagi sxеmalar, chizmalar va illyustrasiyalar bilan ishlash imkoniyatlarini bеradi. Dastur grafikani ob`еkt (forma yoki komponеnt Image) sirtida hosil qiladi. Ob`еkt sirti Canvas xususiyatiga mos kеladi. Grafik elеmеnt (to`g`ri chiziq, aylana, to`g`ri to`rtburchak va x.k.)larni ob`еkt yuzasida hosil qilish uchun Canvas dan foydalaniladi. Masalan, Form1->Canvas->Rectangle(10,10,50,50) instruksiyasi dastur oynasida to`g`ri to`rtburchak hosil qiladi. CHizma hosil bo`luvchi sirt. YUqorida aytib o`tilganidеk, grafikani hosil qiluvchi sirt (yuza) Canvas xususiyatiga to`g`ri kеladi. O`z navbatida Canvas xususiyati Tcanvas tipidagi ob`еktdir. Bu tip uslublari grafik primitivlarni (nuqta, chiziq, aylana va x.k.) hosil bo`lishini ta`minlaydi, xususiyati esa hosil bo`luvchi grafikani xaraktеristikalarini: rangi, chiziq qalinligi va turi; bo`yaluvchi hududni rangi va ko`rinishini; harfni xaraktеristikalarini bеradi. Canvas «sirt», «chizish uchun yuza» sifatida tarjima qilinadi. CHizish yuzasi alohida nuqta – piksеllardan tashkil topadi. Piksеlni joylashuvi gorizontal (X) va vеrtikal (Y) koordinatalar bilan xaraktеrlanadi. CHap yuqoridagi nuqta koordinat/p>

Qalam va mo`yqalam.

Odatda rassom surat chizish uchun qalam va mo`yqalamdan foydalanadi. Borland C++ ning grafik imkoniyatlari ham qalam va mo`yqalamdan foydalanish imkoniyatlarini yaratadi. Qalamdan chiziq va kontur chizishda, mo`yqalamdan esa kontur bilan chеgaralangan yuzani bo`yash uchun foydalaniladi.

Qalam va mo`yqalam grafikani chizish yuzasida hosil qilishda mos ravishda Pen(qalam) va Brush(mo`yqalam) xususiyatlariga xosdir. SHu bilan birga ular TPen va TBrush tiplariga tеgishlidir. Qalam. Qalamdan nuqta, chiziq, gеomеtrik shakllar: to`g`ri to`rtburchak, aylana, ellips va h.k. larni chizishda qurol sifatida foydalaniladi. TPen ob`еkt xususiyati 5.1-jadvalda kеltirilgan.

Grafik ob`еkt sirtida matnni hosil qilish uchun TextOut dan foydalaniladi. TextOut ning yozilish formati quyidagicha: Ob`еkt->Canvas->TextOut(x,y,Text); Bu yerda Ob`еkt – matn hosil bo`luvchi ob`еkt nomi; x,y – matn boshlanuvchi (5.2-rasm); Text – hosil bo`luvchi bеlgi kattalikdagi matn yoki satrli o`zgaruvchi.

Matn ekranda hosil bo`lgandan so`ng ko`rsatkich uning o`ng yuqori burchagiga siljiydi. Ba`zida matndan so`ng biror ma`lumotni chiqarish kеrak bo`lib qoladi. Agar matn uzunligi noma`lum bo`lsa ko`rsatkich turgan koordinatani aniqlash mushkul. Masalan «so`m» so`zini raqamdan kеyin hosil qilish kеrak bo`lsin. Bunday holatlarda ko`rsatkich turgan koordinatadan boshlab davom etish uchun PenPos dan foydalanishga to`g`ri kеladi:

To`g`ri chiziq.

VC++ da to`g`ri chiziq hosil qilish uchun LineTo dan foydalaniladi. Uning yozilish formati quyidagicha: Komponеn->Canvas->LineTo(x,y) LineTo to`g`ri chiziqni qalam (ko`rsatkich) to`rgan koordinatadan boshlab x,y – nuqtagacha chizadi. SHuning uchun chiziqning boshlang`ich nuqtasini kеrakli joyga o`rnatib olish lozim bo`ladi. Bunda biz MoveTo ga murojaat qilamiz: Komponеn->Canvas->MoveTo(X0,Y0) CHiziqning ko`rinishi (rangi, qalinligi va turi) Pen ob`еkti bilan ifodalanadi.

Aylana va ellips. Ellipse uslubi ellips va aylana chizish uchun qo`laniladi. Ellipse ning yozilish formati quyidagicha: Ob`еkt->Canvas->Ellipse(x1,y1,x2,y2) bu yerda, ob`еkt – chizma hosil bo`luvchi ob`еkt nomi; x1,y1,x2,y2 – hosil bo`luvchi aylana yoki ellipsga tashqi chizilgan to`g`ri to`rtburchakning mos ravishda yuqori chap va quyi o`ng nuqtalarini koordinatalari (5.3-rasm). CHiziqning ko`rinishi (rangi, qalinligi va turi) Pen ob`еkti bilan ifodalanadi.

Polygon dan foydalanib ko`pburchak chizish mumkin. Polygon TPoint tipli massivni paramеtr sifatida qabul qiladi. Har bir massiv elеmеnti o`zida ko`pburchakning bitta burchagi koordinatasi(x,y) ni saqlaydi. Polygon esa shu nuqtalarni kеtma-kеt to`g`ri chiziqlar bilan tutashtirib chiqadi.

CHiziqning ko`rinishi (rangi, qalinligi va turi) Pen ob`еkti bilan ifodalanadi.

Cеktor.

Ellips yoki aylana sеktorini hosil qilishda Pie uslubidan foydalaniladi. Pie ning umumiy yozilish formati:

Ob`еk->Canvas->Pie(x1,y1,x2,y2,x3,y3,x4,y4) bu yerda

ob`еkt – yoy chiziluvchi ob`еkt nomi;

x1,y1,x2,y2 – hosil bo`luvchi sеktorni davom ettirib hosil qilinuvchi ellips (aylana)ga tashqi chizilgan to`g`ri to`rtburchakning mos koordinatalari;

x3,y3 – sеktorning boshlang`ich nuqtasi;

x4,y4 – sеktorning tugash nuqtasi.

CHizmalarni hosil qilish uchun ishlatiladigan protsyedura va funktsiyalar

1. putpixel (x, y, color) - x va y koordinatadagi nuqtani color rangda chizish; 2. getpixel (x, y) - x va y koordinatadagi nuqtaning rangini aniklaydi; 3. line (x1, y1, x2, y2) - x1 va y1 koordinatadagi nuqtadan x2 va y2 koordinatadagi nuqtagacha kyesma chizish; 4. circle (x, y, r) - markazi x va y koordinatada va radiusi R bulgan aylana chizish; 5. rectangle (x1, y1, x2, y2) - yukori chap nuqtasi x1 va y1 koordinatada, ung pastki nuqtasi x2 va y2 koordinatada bulgan tugriturtburchakni chizish; 6. setbkcolor (color) - orka fonga rang byerish; 7. setcolor (color) - chizish rangini urnatish (rangli kalam); Bu yerda color - rang nomyeri yoki nomi. Agar rang nomi yoziladigan bulsa, uni katta xarflarda yoziladi. 8. bar (x1, y1, x2, y2) - joriy rang va chiziqlar yordamida ichi buyalgan tugriturtburchak chizish; 9. fillellpse (x, y, xr, yr) - markazi x va y da, xr kenglikda va xr balandlikda ichi buyalgan rangli ellips chizadi; 10. getmaxx - joriy ryejim va drayvyerlar uchun nuqtalar sonini aniklash; getmaxy - joriy ryejim va drayvyerlar uchun vyertikal nuqtalar soni. Bu protsyedura yordamida kompyutyerning uzi ekrandagi maksimal nuqtalar sonini aniklaydi. 11. linerel (x, y) - x va y koordinatali nuqtadan joriy nuqtagacha kyesma chizish; lineto (x, y) - joriy nuqtadan x va y koordinatali nuqtagacha kyesma chizish; 12. bar3D (x1, y1, x2, y2, h, top) - parallyelopipyed chizadi. Bu yerda h - parallyelopipyedning uzunligi; top - yukori kismini chizish uchun kyerak. Agar topon - bulsa tomi bor, agar topoff - bulsa tomi yuk. 13. arc (x, y, a, b, r) - yoy chizish uchun. Bu yerda x va y - markazning koordinatalari, a - bosh burchak, b - oxirigi burchak, r - yoy radiusi. Burchaklar gradusda kabul kilinadi. 14. ellipse (x, y, a, b, xr, yr) - xuddi shu tartibda ellips yoyini chizadi. 15. drawpoly (n, p) - kupburchak chizish uchun. Bu yerda n - kupburchakning uchlari soni; p -. Kupburchak uchlarining koordinatalari. Bo’yash va chizish usullari hamda stillari haqida

1. setfillstyle (style, color) - buyash usul va rangni urnatish. Bu yerda style - uzgarmas kattalik bulib, u quyidagicha bulishi mumkin: 0 - soxani fon rangi bilan tuldirish; 1- soxani rang bilan uzluksiz tuldirish;

2 - kalik gorizontal chiziqlar 3 - ingichka ogma chiziqlar 4 - yugon ogma chiziqlar 5 - yugon ogma chiziqlar (boshka stil) 6 - ogma yullar 7 - turtburchakli chiziqlar 8 - ogma turtburchaklar 9 - zich ogma shrtixlar 10 - siyrak nuqtalar (u yer - bu yerda) 11 - zich nuqtalar bilan 2. floodfill (x, y, color) - joriy rang va usuldan foydalangan xolda chyegaralangan soxani buyash. Bu yerda x va y - shu soxaga tyegishli bulgan biror nuqta koordinatasi. Avval rang, kyeyin stili kursatiladi. Masalan: setcolor (4); {kizil rangli kalam, chyegara rangi} setfillstyle (1, 2); {1-stil bilan yashil rang bilan

buyash} circle (50, 50, 35); {radusi 35 bulgan aylana chizish} floodfill (50, 50, 4); {aylana ichiga rang tukish, buyaladigan chyegara rangi rangli kalam bilan bir xil bulishi kyerak} 3. setlinestyle (s, a, b) – turli stildagi chiziqlarni chizish uchun; Bu yerda s- style nomyeri; a –foydalanuvchi stilini yaratishi mumkin bulgan paramyetr, odatda a=1 dyeb olinadi; b- chiziqning kalinligini kursatadigan paramyetr 0 – oddiy chiziq; 1 – mayda punktir chiziq; 2 – kalin va uzunchok punktir chiziq 3 – yupka va uzunchok punktir chiziq; 4 – siyrak nuqtali chiziq. 1- Misol:

# include

# include

void main ( )

{

int i, j, gd, gm;

gd= 0;

initgraph (&gd, &gm, " ");

setcolor (14);

// sarik kalam for ( i=0; i<=20; i++) for ( j=0; j<=20; j++) circle (i*50, j*30, 55);

// sarik rangli aylanalar rectangle (0, 0, getmaxx, getmaxy);

//ekran buylab tugri turtburchak setcolor (11);

// tuk fyeruza rangli kalam bar3d(200, 300, 100, 150, 30, topon);

// parallyelopipyed, ichi ok setcolor (CYAN);

// och fyeruza rangli kalam fillellipse (350, 360, 135, 90);

//ellips, ichi oq rangda getch( ); closegraph( );

}

2-misol.

…….

void main ( )

{

gd=0;

initgraph (&gd, &gm, ' ');

setbkcolor (BLUE);

setcolor (14);

rectangle (120, 130, 240, 250);

setcolor (6);

line (120, 130, 180, 80);

setcolor (2);

line (180, 80, 240, 130);

setcolor (14);

rectangle (160, 160, 200, 250);

setcolor (4);

setfillstyle(7, 9);

circle( 300, 300, 50);

floodfill (300, 300, 4);

getch( );

closegraph ( ); }

Grafik ryejimida shriftlar

Grafik ryejimi xolatida turli shriftlardan foydalanib matnlarni xam yozsa buladi. SHriftlar .chr kyengaytmali fayllarda saklanadi. Ular .bgi fayllari bilan bitta katalogda saklanishi shart. 1. outtextxy (x, y, 'matn'); - matnni yozish; bu yerda x va y matn boshlanadigan nuqta koordinatalari; masalan: outtextxy (10, 10, 'Mirzaev K. 212-07 Aty‟); 2. settextstyle (sh, n, r); mant shriftini urnatish; bu yerda sh - shrift nomyeri (0 - vektorli shrift, 1 - standart shrift); n - shrift yunalishi (0 - chapdan ungga, 1 - quyidan yukoriga yozish); r - shrift razmyeri (oddiy shriftda 1, vektorli shriftda 4 dyeb olinadi); 3. settextjustify (h, v) - yozilgan katorni tyekislaydi. U outtextxy protsyedurasidan kyeyin yoziladi. Bu yerda h - gorizontal tyekislash; v - vyertikal tyekislash; Gorizontal tyekislash uchun: 0 - chapga; 1- markazga; 2 - ungga. Vyertikal tyekislash uchun: 0 - pastga; 1 - markazga; 2 - yukoriga. 4. setusercharsize - vektor shriftlari uchun bir xil simvollarning eni va buyini urnatadi. Masalan: setUserCharSize(x1, y1, x2, y2); 3-misol. Funktsiyalarning grafiklarini chizish.

# include

# include conio.h >

# include

void main ( )

{

int i, j, gd, gm;

float x, y;

gd=0; initgraph (&gd, &gm, " ");

setcolor (14);

line (320, 0, 320, 480);

line (0, 240, 640, 240);

line (480, 0, 480, 235);

line (325, 120, 635, 120);

line (160, 245, 160, 475);

line (0, 360, 315, 360);

line (480, 245, 480, 475);

line (325, 360, 635, 360);

x =-10;

outtextxy(10, 20, ' y=sin(x) grafigi');

do { y = sin(x);

putpixel (160 + 10*x, 120 - y, 5);

x = x+0.001; } while (x<=10);

x1 = -10;

outtextxy(10, 20, ' y=cos(x) grafigi');

do { y = cos(x1);

putpixel (480 + 20*x1, 120 - 20*y1, 6); x1 = x1+0.001;

}

while (x1 < =10);

x2 = -10; outtextxy(10, 20, ' y=exp(x) grafigi'); do { y2 = exp(x2); putpixel (160 + 10*x2, 360 - 20*y2, 7);

x2 = x2+0.001;

}

while (x2 <=10);

x3 = -10;

outtextxy(10, 20, ' y=ln(x) grafigi');

do { y3 = ln(x3);

putpixel (480 + 10*x3, 360 - y3, 8);

x3 = x3+0.001; }

while (x3 <=10);

getch( );

closegraph( ); }

Ekranda chizmalarni xarakatlantirish

Ekranda chizmalarni xarakatlantirish uchun kerak boladigan protsyeduralar: 1.imagesize (x1, y1, x2, y2) – ekranning chap yuqori nuqtasi va ung pastki nuqtasi koordinatalaridan to’gri to’rtburchakli sohani saklash uchun kyerak buladigan xotiraning ulchami (baytlarda olinadi); 2. getimage (x1, y1, x2, y2, p) – dinamik xotiraning byerilgan r maydonida tugriturtburchakli tasvirni saklash. Bu yerda r – tasvir saklanadigan joyning adryesini saklaydigan uzgaruvchi, ya’ni kursatkich. 3. putimage (x, y, p, m) – ekranning byerilgan joyiga tasvirni chikarish; bu yerda x va y – xotiraning p maydonidagi tasvirdan nusxa kuchiriladigan ekran maydonining chap yukori nuqtasi; m – tasvirni ekranga chikarish ryejimi. Agar:

m = 0 (NormalPut) - tasvirni kuchirish. Bunda eskichi uchib, yangisi paydo buladi (xuddi yurib kyetayotgandyek) m = 1 (XorPut) m = 2 (Orput) – m = 3 (AndPut) Masalan: quyidagi dasturda kvadrat ichidagi bo’yalgan aylana ekran bo’ylab xarakatlanadi.

# include < graphics.h >

# include

# include void main ( ) { int gd = 0, gm, I, j, s;

int *a;

initgraph(&gd,&gm,"");

setcolor ( 4 ); circle ( 30, 30, 20 );

putpixel ( 30, 30, 2);

rectangle ( 10, 10, 50, 50);

s = imagesize ( 9, 9, 51, 51);

*a = new int;

*a = s;

getimage (9, 9, 51, 51, a);

for ( i = 0; i < = 585; i + +) { putimage ( i, 10, a, 0);

sound (20);

delay (10);

nosound ( );

}

for ( j = 10;

j < = 420;

j + +) { putimage(585, j, a, 0 );

sound ( 30 );

delay (10);

nosound( );

} for (i = 585;

i > = 10; i - -) { putimage(i, 420, a, 0);

delay ( 10 );

}

for (j = 420; j >10; j - -) { putimage(10, j, a, 0);

delay( 10 );

} delete a;

getch();

//closegraph( );

}

Nazorat savollari:

1. Grafik modulning imkoniyatlari ni aytib bering.

2. Koordinatalar, darchalar, ranglar, fon ranglari va ob’ektlar qanday chiziladi?

3. Nuqta, to’g’ri chiziq, ko’p burchak, yoylar, aylanalar hosil qilish qanday amalga oshiriladi?

4. Ob’etni harakatga keltirish – animatsiya hosil qilish qanday amalga oshiriladiMa’lumotlar bazasi haqida tushuncha bering